کەلتورى جەماوەر یا کەلتورى دەسەڵات بەرپرسە لە کوشتنى ژنان

ئێستا کوشتنى ژنانى کورد لە کوردستانەوە گواستراوەتە بۆ ئەوروپاش. جیاوازى لەنێوان کوردستان و ئەوروپا لەوەدایە کەلێرە ئەمە کێشەى کومینتى ماینورەتیە (کەمایەیتە) ولەکوردستان کیشەى ماجوریتى(زۆرایەتى) کۆمەڵگایە. کێشەکە لە ئەوروپا لە ئەنتگراسیۆن (تیکەڵ بوون) دایە کە بەهۆى سیاسەتى نسبیەتى کلتورىیەوە. تائێستا کوشتنى ژنانى پەنابەر لەو ووڵاتانەدا پاساو دراوە.بەڵام لە کوردستان کوشتنى ڕۆژانەى ژنان کە بەپێی ئامار هەفتەى 5ژنە تەنها سیاسەتێکى هەڵەى دەسەڵات نییە. ئەمە باسى سەرجەم سیستەمى زاڵى کۆمەڵایەتییە لەکوردستان. ئامارى کوشتنى 12 هەزار ژن دواى 16 ساڵ یان سوتانى 2222 لەم سێ ساڵەى دواییدا ،بەڵگەى ناکۆکى سیستەمى کۆمەڵایەتى پیاوسالارىیە لەگەڵ ژیان وئەمنیەتى ژناندا.  هەربۆیە پێش ئەوەى بزانین هەنگاوەکان چیى بوون پێویستە بزانین ئەو نیزامە کۆمەڵایەتییەى لە کوردستان کاردەکات چییە کەوا درێژە بە کوشتنى ژنان دەدات؟ دەسەڵات وا کێشەکە پاساو دەدا کە سەرچاوەى ئەم توندوتیژیە کلتورى دواکەوتوانەى جەماوەرە و دەسەڵات هەوڵ دەدات چاکى بکا ،بەڵام ئەمە کاتى دەوێت و دیموکراسى بۆ کوردستان زۆرى دەوێ! ڕاستیەک هەیە کە لەپێشدا دەبێت بیڵێین ئەویش ئەوەیە کە کلتورى ژن کوژى لەم 16ساڵەدا لەکوردستان زاڵ بووە و پێشتر ئەمە کلتورى زاڵ نەبووە ،بۆیە دەبێت بزانین کە چى ئەم کلتورەى زاڵکردوە و درێژەى پێدەدا ،بۆچى لەگەڵ ئەم دەسەڵاتەدا ئەم کەلتورە هاتووە و چ پەیوەندیەک لەنێوان ئەم کەلتور و دەسەڵاتدا هەیە و دەسەڵات چى بەرامبەر دەکا؟

پێویستە ئەم سیستەمە کۆمەڵایەتییەى لە کوردستان وەک سیستەمێکى یاسایى و قەزایى و تەنفیزى کاردەکات بناسین و بزانین ئەم سیستەمە چ پەیوەندیەکى لەگەڵ کلتورى ژن کوژیدا هەیە. کاتێک باس لە سیستەمى یاسایى دەکەین، سەیردەکەین کە 16 ساڵە کار بە یاساى بارى کەسێـتى حکومەتى بەعس دەکرێت و ئەم دەسەڵاتە ئەم یاسایانەى سەپاندوە. یاسایەک کە توندوتیژى و بێمافى بەرامبەر بەژنان پیادە دەکا و پارێزەرى سیستەمى پیاوسالارى و ژن کوشتنە. دواى 9ساڵ لە فشارى بزوتنەوەى یەکسانیخوازى ژنان کە ڕێکخراوى سەربەخۆى ئافرەتان لە ڕیزى پێشەوەى بوو وە تاڵەبانى وەکو خۆى وتویەتى لەژێرکاریگەرى وتاربێژى 8مارسى ئەم بزوتنەوەیەدا ئەویش ڕایگەیاند کە دەبێت کوشتنى ژنان قەدەغە بکرێت و یاساى غسل العارى بەعس لاببرێ .پارتی دیموکراتى کوردستانیش دواى چەند ساڵێک هاتە پاى پەسەندکردنى ئەم هەنگاوە.

ئێستا دواى چەند ساڵ کە ئەم بەندە لە یاساى بارى کەسێتیدا کراوە و کوشتنى ژنان بەپێی یاسا کراوەتە تاوان بەڵام بۆ ئەم یاسایە ناتوانێت وەڵامدەرەوە بێت؟ وەڵامەکەى ئەوەیە کە لەبەرئەوەى هەموو بەندەکانى ترى ئەو یاسایە لە زەواج ،تەڵاق،سەرپەرشتى،سەفەر و پەیوەندى خۆشەویستى و سێکس و هتد.. لەدژى ماف ویەکسانى ژنانە و پیادەکردنى ئەم یاسایانە سەرچاوەى توندوتیژی بەردەوامە بەرامبەر بە ژنانە و هیچ پشتیوانیەکى یاسایى نییە بۆ ئەوەى ژنان بتوانێت مافەکانى بپارێزێ لەو دەستدریژیانەى کە ئەم یاسا ئیسلامیانەى کردۆتە داب ونەریت و ڕێسا و یاساى ناوخەڵک بەپێی ئیسلام و شەریعەت و مەلاى مزگەوت و پیاوسالارى کاردەکا. بەم پێیە ژنان لە کوردستاندا لەبەردەم سیستەمێکى یاسایى دژى ژن و توندوتیژ دانراون کە پیادەکردنى لەکۆتاییدا دەگاتە کوشتن و سوتاندن و لێدان و هەڕەشەیەکى بەردەوام.

لەکاتێکدا کچانى لاو لە کوردستان لەگەڵ دنیاى مۆدیرندا بەهۆى تەکنولوژیا(موبایل ، ئەنتەرنێت،سەتەلایت …هتد) ئاشنایە و نایەوێت لە قاڵبى سیستمى پیاوسالارى باوک و برا و مێردا بمێنێتەوە ،دڵدارى دەکا سێکس دەکا،دەچێتەدەرەوەو لەژیانى کۆمەلایەتیدا دەیەوێت بەشدارى بکا. لەکاتێکدا یاسا هیچ کام لەم مافانەى دەستەبەرنەکردوە و بەرەسمى نەناسیووە، لیرەدا هەموو یاسا و شەریعەت ومەلا و دابونەریت و کلتورى پیاوسالارى ڕێگریەتى و هەربۆیە ڕیگاکەى ئەوەیە لەم یاسا و دەسەلاتانە یاخى دەبێت و سزاى کوشتن بەپێی ئەمانە دەدرێت.بەم پێیە کە ئەم یاسایانە سیستەمى پیاوسالارى دەپارێزن و ئەو کەلتورە پێک دەهێنن کە دەسەلات بەناوى کەلتورى جەماوەرەوە پێمان دەفرۆشێتەوە و لەڕاستیدا ئەمە کەلتورێکە کە دەسەلات دەیپارێزێت بەپێی یاسا و بۆیە دەکرێت بڵێین کەلتورى کوشتنى ژنان کەلتورى دەسەڵاتە کە لەکۆمەڵگادا رەسمیەتى پێدەدرێت و پیادەدەکرێ. ئیتر یاساى دانانى کوشتنى ژنان بەتاوانى گەورە لەم چوارچێوە یاساییەدا 8ساڵە ناتوانێت کاربکات بۆ نەهێشتنى ئەم تاوان و توندوتیژیە.هەربۆیە سەرەڕاى یاساى تاوانى کوشتنى ژنان پیویستە ئەو یاسا وسیستەمە یاساییەى بارى کەسێـتى کە دەبێـتە سەرچاوەى پاراستنى ژنان لەدەستدریژى بۆسەر مافەکانیان پێویستە دابنرێت و کاریپیبکرێت. پێویستە ئەو مافانەى ژنانى لەسەر دەکوژرێت یاسایى بکرێتەوە و پەیرەو بکرێت. سەیرکەن لەبەریتانیا سیستەمى یاساى کچان وژنان دەپاریزێت ولەژیر ناوى فەحسى پەردەى کچێنى و زەواج و سێکسى دەرەوەى شەرع و سەفەر وچونەدەرەوەى بێ ئیزنى مێرد وباوک روبەروى سزا و کوشتن نابێتەوە. هەربۆیە هەر گۆرانێک لەیاساکاندا دەبێت ڕیشەیى بێت و وەڵامى خواست وماف وئازادیەکانى فەردى ژنان بداتەوە و ئەمە پشتیوانەى قانونى بێت دژى دابونەریت وکەلتورى عەشیرەتى و پیاوسالارى.

لەبوارى جێبەجێکردنى یاسا و دەزگا قەزاییشدا هەرچەند بە ڕوکەش دادگا هەیە بەڵام ئەمانە جگەلەوەى هەمان یاساى دژى ژنى بارى کەسێتى ئێستا پەیڕەو دەکەن هەروەها ئەم دادگایانە لەدەسەلاتى حزبەکان سەربەخۆییان نییە و پارێزراویش نین و هەربۆیە بەپێی ئامارەکانى 16 ساڵى ڕابردوو لە 12 هەزار کەیسى تاوانى کوشتنى ژنان دادگا ژمارەى تاوانباران لەپەنجەکانى دەست تێپەرناکەن وئەو یاسایەى کوشتنى ژنان بەتاوان دادەنێت چاویان بەم دادگایانە ناکەوێ. بەشێکى زۆرى هۆى ئەم ناکاراییەى دادگا بوونى دەزگایەکى قەزایى ترە لە سیستەمى دەسەلاتدارێتى حیزبە چەکدارە ناسیونالیستەکانى کوردستان، ئەویش مەکتەبى کۆمەلایەتییە.ئەم مەکتەبانە باڵادەسترن لەژیانى کۆمەلایەتیدا و نەک بەپێی یاسا بەڵکو بەپێی ێولحى عەشایرى و یاسا وبەرژەوەندى حیزبیان خەریکى ئازادکردنى تاوانباران و گۆرینەوەى خوێنى ژنان بە پارە و ژن وموڵکن. لێرەدا کە ئەم سیستەمی قەزایى حزبییە بالادەستە ئیتر پۆلیس و دەزگاى تەنفیزى حکومەت کە بەپێی یاسا کاربکات بۆ دۆزینەوەى تاوانباران وتەسلیمکردنیان بەدادگا و دەورگێرانى داواکارى گشتى هەمووى دەبێتە شتێکى لاوەکى وپەراوێز لەچاو دەورى سەرۆک عەشیرەت و مەسئولى حزب و باوک و برا و خزم و مەلا و هتد..واتە ئەو دەسەڵاتانەى کە ژیانى ژنانیان پێسپیردراوە و بریار بەدەستى ئەسڵی وبەڕەسمى ناسراون لە سیستەمى پیاوسالارى وعەشیرەتیدا. ئەمە ناکۆکیەکى قەزاییە کە هەرچەند بتەوێت یاساى باشت هەبێت وەک مەرەکەبى سەرکاغەز دەور دەگیرێت و بەبێ هەڵوەشاندنەوەى مەکتەبى کۆمەڵایەتى حیزبەکان و جیاکردنەوەى دادگا وسیستەمى قەزایى لە حکومەت ودەزگاى تەنفیزى و دەسەڵاتى حیزبەکان وە بەبێ دروستکردنى دادگاى تایبەت بە کوشتنى ژنان و بونى عونێرى ژن لەنێو قازى ودادگادا  ناتوانرێت چاوەڕوانیەکى زۆر هەبێـت لەوەى بکوژى ژنان و و تاوانباران بەرامبەر بەژنان بەپێی یاسا سزا بدرێن و هەروەک لە 16 ساڵى ڕابردوودا بینیومانە کە سیستەمى قەزایى ودادگا نەیتوانیوە جێگاى ئومێدى ژنان بن. بەپێچەوانەوە سیستەمى قەزایى دەسەڵات کە مەکتەبە کۆمەڵایەتیەکان و دیوانى عەشیرەتەکانە سەرچاوەیەکى ئازادکردنى هەزاران بکوژى ژنان بوون و پەیوەندى نێوان کەلتورى ژنکوژى و دەسەڵات لەم دیوەخان و مەکتەبە کۆمەڵایەتیانەدا ڕۆژانە پتەوکراوەتەوە.

ئەم دیاردە گەورەیە کە قوربانیانى شەڕێکى نهێنى ڕۆژانەیە دژ بەژنان لەکۆمەڵگادا بەردەوامە لەلایەن دەسەڵاتەوە نەخشەیەکى ستراتیژى بۆ روبەروبونەوەى نییە، هەروەک ئەوەى ژنان هاوڵاتیەکى سایەى ئەم دەسەڵاتە نەبن.تەنانەت وەک پەتاى کۆلیرا یان لافاوێک حسابى بۆ نەکراوە و بەشێک لەو ملیاردەها دۆلارەى بودجە نەخراوەتە خزمەت نەهێشتنى ئەم کەلتورى ژن کوژى و فریاکەوتن و قەرەبوکردنەوەى قوربانیانى. هیچ باسێک لە بودجەیەک بۆ سیستەمى یارمەتیدانى قانونى و گرتنى محامى و پرۆسەى دادگا نییە. بودجە بۆ کەمپەینى دژى توندوتیژى نییە.

لەئاستى تەنفیزیدا باسێک نییە لە دانانى تیمى پۆلیس و فریاکەوتنى تایبەت و شیلتەرى پێویست وستاندارد نییە و چاکسازى لەو شیلتەرانەى ئێستا گرتوخانەیەکى محتەرەمانەن کە ژنان توشى کەئابە و بێزارى زیاتر دەکەن.

لە جیاتى گۆرینى سیستەمى خوێندن و پەروەردەیەکدا کە بەشێکى پێکهێنەرى ئەو کەلتورە نایەکسان وپیاوسالارى وئیسلامیەیە ، باس لە چاککردنى مەلا و فەتواکانیان دەکرێت وەک ئەوەى خودى ئەو ووتارى هەینیانەى ئەم مەلا و ئیسلامیانە نەبێت کە جەوى کۆمەڵایەتى لەدژى ژنان رۆژانە هەڵدەخڕێنێ و دەوردانەوە بەمەلاکان بۆ ئاگادارکردنەوەى ژنان و رەسمیەت پێدانەوەى کەلتورى دژى ژنى ئیسلامییە و دژایەتى ڕەوەندى عەلمانیەتى بزوتنەوەى یەکسانى خوازى ژنانە کە داواى لابردنى شەریعەت لە یاساى بارى کەسێتى و لەدەستور و جیاکردنەوەى دین لەدەسەڵات دەکات. بێگومان میدیاى دەسەڵاتیش ڕۆژانە ئەم سیستەمە یاسایى وقەزایى و کەلتورییە بەرهەم دێنێتەوە،

ئەمانە ئەو کارە سەرەکی و مەیدانانەن کە بزوتنەوەى یەکسانى خوازى ژن وپیاو بەبێ دەست بردن بۆى و پێکەوە کارپێکردنى ناتوانێت وەزعى ژنان گۆڕانى جدى بەسەر دیاردەى کوشتنى ژناندا بهێنێت. ئەمانە هەروەک سەپاندنى قانونى دژى کوشتنى ژنان مومکینە بەڵام پێویستى بە فشارى جدى هەیە و تەنها لەژێر فشاردا دەسەڵات ڕێگاى پێدەدا چونکە لە بناغەدا دژایەتى جدى و بنەرەتى لەژیانى کۆمەڵایەتى وسیستەمى قەزایى و تەنفیزى و یاسایى ئیدارەى کوردستاندا هەیە و وەزعیەتى شێواوى کۆمەلایەتى کوردستان ودەسەلاتى میلیشیایى حزبە ناسیونالیستەکان بەبێ ئەم فشار و نارەزایەتیانە ناتوانێـت ئەم پەڵەى شەرمى کلتورى ژن کوژیەى دەسەڵات لەسەر جەماوەرى کوردستان و کۆمینتى کوردیە لەدەرەوە لابەرێت.

بێگومان گواستنەوەى ئەم دیاردەیە بۆ دەرەوە ڕەنگدانەوەى ئەو جەوە پیاوسالاریەى کوردستانە کەوەک پشتیوانییەک دەبێتە هاندەرى زیندوبونەوە و کارابونى ئەو پیاوسالاریە لەدەرەوەش. نمونەى قسەى ژنیکى کورد لە سوید لەکاتى کوشتنى دوعادا دەمەویـَت بکەمە کۆتایى ئەم باسەم کە وتى ئەگەر پیاوێکى کورد لە سوید هاوسەرێکى کوردى هەبێت بەو شێوە توندوتیژە مامەڵەى لەگەڵدا دەکات کە سیستەمى پیاوسالارى لە کوردستان ڕێگەى پێدراوە بەڵام هەمان پیاوى کورد ئەگەر لەگەڵ ژنێک هاوسەر یا هاورێیەکى سویدى بێت بەپێچەوانەوە وەک سیستەمى سویدى کە رێز بۆ مافى ژنان دادەنێـت ناچارە مامەڵەى بکات . هەربۆیە بۆ نەهێشتنى توندوتیژى بەرامبەر بەژنان پێویستە سیستەمى کۆمەڵایەتى پیاوسالارى نەهێڵین.ئەمە دەرگاى کردنەوەى ژیانێکى مەدەنى و ئاسودەیە بۆ ژنان و سەرجەم کۆمەلگاى کوردستان.

‏04‏/03‏/2008

حوزه‌یران 2, 2008 لە لایەن soran