ئایندەى کوردستان و ڕێگا چارەى مەسەلەى کەرکوک

ئایندەى کوردستان و ڕێگا چارەى مەسەلەى کەرکوک
(بەشى یەکەم)

کێشەکانى عێراق لە سایەى دەستورى کاتى دا

ئەحزابى ناسیونالیستى کورد شایى ولۆغانیان بەبۆنەى ئیمزاى دەستورى بەڕێوەبردنى کاتى دەوڵەتى عێراقەوە گێڕا.ئەم حزبانە دەیانەوێت دڵى خۆیان خۆش بکەن بە هەر ئیعترافێکى نیوەناچڵیش بێت بە دەسەڵاتى کاتى خۆیان و ئەمە بەناوى سەرکەوتن دەرخواردى خەڵکى کوردستان بدەن. لەکاتێکدا ئاشکرایە کە خەڵکى عێراق و کوردستان نەلە پرۆسەى داڕشتن و بڕیاردانى ئەو دەستورەدا دەورى بوە ونە ئەو دەستورە خواستى ئەو خەڵکە نوێنەرایەتى دەکات.بەپێچەوانەوە دەستورى کاتى ڕێکەوتنى ئەحزاب و لایەنە قەومى وئیسلامیەکانى عێراق و کوردستانە لەسەر بەش و تەقسیمى دەسەڵات و ئیدارەى عێراقدا بەپآى تەوازنى هێزیان ولەژێر چەترى ئەمریکادا. ئەمە دەستورێک نىیە بۆ ڕێکخستنەوەى کۆمەڵگاى عێراق کە لەد ەست دیکتاتۆریەتى بەعس ڕزگارى بوە بەشێوەیەک کە پێویستیە هەنوکەیى و بناغەیىیەکانى خەڵکى عێراق وەڵام بداتەوە و چارەسەرى کێشەکانى ڕوبەڕوى ئەم کۆمەڵگایە بۆتەوە بکات.بەپێچەوانەوە دەبینین دواى دەستورى کاتى کێشەى نەبونى و برسیەتى و بێکارى و نەبونى ئەمنیەت و ئارامى هەر درێژە دەکێشآ ، سەرکوتى ئازادیە سیاسى و فەردیەکان لەسایەى باڵا دەستى ئیسلامیەکان لە ناوەڕاست وباشورى عێراقدا پەرە دەستێنآ ، هەروەها کێشەى قەومى لە شارێکى وەکو کەرکوکدا بەرەو توند بونەوە دەڕوات.

دەستورى کاتى بەدیلى باڵى ڕاستى کۆمەڵگاى عێراقە کە لە ناسیونالیزمى کورد و ئیسلامى سیاسى و ناسیونالیزمى عەرەب پێک دێت و بەشێک لەو سیناریۆ ڕەشەیە کە ئەم هێزانە دەیانەوێت وەک نیزامى سیاسى و کۆمەڵایەتى لە عێراقدا بیسەپێنن. ئەم دەستورە نەک ناتوانێت عێراق لە قۆناغى نائارامى و پڕکێشەى ئێستایەوە بگوێزێتەوە بۆ قۆناغى ئارامى و بوژانەوە و ڕێکخستنەوەى مەدەنیەت بەڵکو خودى دەستورەکە ئەم کێشانە درێژە پێدەدات و دەیەوێت شەڕى قەومى و کۆنەپەرستى ئیسلامى بکاتە ئەمرى واقیع و بونەتە کۆسپى بەردەم گەیشتنى خەڵکى عێراق و کوردستان بە ئازادى و نیزامێکى مەدەنى سکۆلار و غەیرە قەومى.

ئایندەى خەڵکى کوردستان و کێشەى کەرکوکیش کە پەیوەستە بە مەسەلەى کوردەوە لە سایەى ئەم دەستورە و شەڕ و کێشمە کێشى ئەم لایەنە دژ بەیەکانەیدا لەبەردەم ناڕۆشنى و خەتەرى جۆراوجۆردا ڕاگیراوە. هەر لە شەڕى پێش و پاشى دەرچوونى دەستورەکە لە نێوان شیعەى سیاسى و ناسیونالیزمى کورددا سەیرى بکەیت دەردەکەوێت کە ئایندەى ئەم ڕێکەوتن و ئیدارە ئینتقالیە چ پەیامێکى شەڕەنگێزى هەڵگرتوە کە هەر لایەکیان بە شوێن هێز کۆکردنەوەیە بۆ پاوانکردنى دەسەڵات و ناوچەى زیاتر. پەیامى هەموو ئەم ” برا دژ بەیەکانە” ى لە ژێر ئاڵاى ” دیموکراسى ” ئەمریکیدا بەناچار کۆبونەتەوە یەک شتە ئەویش ئەوەیە کە خەڵکى عێراق و کوردستان دەبێت ببنە قوربانى ئەم سیناریۆ ڕەشەى هەموو ژیان و نیزامیکى مەدەنى لەم نێوەدا لە بەین دەبات و کۆمەڵگا گیرۆدەى شەڕى قەومى و کۆنەپەرستى ئیسلامى دەکات.

ئایندەى کوردستان ،لە دیفاکتۆ وە بۆ گەڕانەوە بەرەو دواوە؟

دان نان بە حکومەتى یەکێتى وپارتیدا هەموو ئەو دەستکەوتەیە کە ناسیونالیزمى کورد بە هەنگاوى مێژوویى خۆى ناوى دەبا.بەڵام ئەمە یەکەم جارنىیە ناسیونالیزم ئەم کارە مێژوویىیە تەمەن کورتانە بکات.بەیانى ئازارى 1970 کە لەلایەن بەعسەوە ڕاگەیەنرا کۆپیەکى زۆر کاڵترى ئەم ڕێکەوتنەى ئازارى 2004 نەبوو.لەکاتێکدا ئەگەر بەراوردى واقعیەتى دیفاکتۆى جیابونەوەى عەمەلى کوردستان لە 12 ساڵى ڕابردوودا بکەیت دەبینیت کە ئەم دەستورە کاتىیە لەچاو وەزعى سەربەخۆبونى عەمەلى کوردستاندا گەڕانەوەیە بۆ دواوە . لەبەر ئەوەى گەڕانەوەى ئێستا لە سایەى دەستورێکدا کراوە کە لەلایەک دینى ئیسلامى وەک سەرچاوەى یاسادانان داناوە کە ئەمە ئیمتیاز بۆ شیعەى سیاسى و حکومەتى ئیسلامیە لە عێراقدا و لەلایەکى ترەوە چارەنوسى کوردستانى سپاردوە بە کێشەى تەقسیمى فیدرالیزمى قەومى و قەدەغەبونى مافى جیابونەوەى خەڵکى کوردستان لەم دەستورەدا.

دان تیژکردنەوەى سیستانى و مەجلسى ئەعلا و حزبى دەعوە باقى ناسونالیزمى عەرەبى لەوەى کە ” یەکێتى خاکى عێراق” نەپارێزرێت و کوردەکان لە ژێر دەستى دەسەڵاتى مەرکەزى خۆیاندا نەمێنێت ئەگەر لە بەندەکانى دەستورى کاتىدا بەڕۆشنى نەیتوانیوە جیگاى بکرێتەوە لە ئێستادا بەڵام ئەمە ڕا و سیاسەتێکى ئاشکراى ئەم هێزە شۆڤێنستانەیە و ناڕەزایەتیان بە دەستورەکە لەسەر ئەم مەسەلانەیە. لە سبەینآى ” هەڵبژرادن” یان و گرتنە دەستى حکومەت و دەسەڵاتى تەنفیزیەوە ئەمانە بەشێوەى جۆراوجۆر پیادەدەکەن و بەناوى دەسەڵاتى زۆربەوە دەست دەکەنەوە بە هێرش کردنە سەر خەڵکى کوردستان. ئەمانە هێشتا دەسەڵات و حکومەتیشیان بەدەستەوە نەگرتوە هێرش دەکەنە سەر ژنان و هەر دەنگیکى ئازادیخواز لە عێراقدا و دیکتاتۆریەتى ئیسلامى بە سەر هەموو خەڵکدا دەسەپێنن بەهەمان شێوەى جمهورى ئیسلامى ئێران .

لەبەرامبەریشدا یەکێتى وپارتى چارەنوسى خەڵکى کوردستانیان خستۆتە بازنەى ڕێکەوتن و مامەڵەى خۆیانەوە لەگەلڕ ئەم هێزە ئیسلامى وقەومیانە لەسەر تەقسیمى دەسەڵات و ناوچەکان و درێژە بە دوبارەوبونەوەى هەمان تەجروبەى شکست و سیناریۆى ڕەشەکانى ڕابردوو دەدەن .بەدیلى فیدرالیزمى قەومى ئەمانە نەک ناتوانێت خەڵکى کوردستان لە مەترسى گەڕانەوەى ستەمى قەومى جاراندا بپارێزێت بەڵکو ئایندەى ئەم خەڵکە دەبەستێتەوە بەم تەقسیماتەوە کە بەناوى فیدرالى وحوکمى زاتیەوە هەمیشە لەبەردەم خەتەرى هەڵوەشانەوە و ئیلغاکردنەودا دەبێت ئەگەر تەوازنى نێوان هێزە ڕیکەوتوەکان گۆڕدرا و ئەوەى لە ڕژێمى بەعس لە ساڵى 1974 بینیمان لە ئیستادا بە دەیان زمان لە شیعەى سیاسى و ناسیونالیزمى عەرەبى دەبیستین کە ئەوان ناچارکراون بە قبوڵى ئەم ڕیکەوتنە لەسەر دەستورى کاتى وهەڕەشەى هەڵوەشانەوەى دەکەن وهیچ حسابێکى بۆناکەن.بەڵام بۆ ئەحزابى ناسیونالیستى کورد هیچ کام لەم هەڕەشانە ئەو والێ ناکات دەستبەردارى بازاڕى مامەڵە و تەقسیمى قەومى دەسەڵات ببێت چونکە ئەمە تەنیا بازاڕێکە کە ناسیونالیزمى کورد بەهۆیەوە بتوانێت بەناوى ” خەتەرى بێگانە”وە بتوانێت دەسەڵاتى خۆى بەسەر چارەنوس وژیانى خەڵکى کوردستاندا درێژە پێبدات.فیدرالیزم پەیوەندى بەچارەسەرى مەسەلەى کورد و چارەنوسى خەڵکى کوردستانەوە نىیە بەڵکو ڕێگایەکە بۆ درێژەدان بەم دەسەڵاتداریتیەى یەکێتى وپارتى و هێشتنەوەى ئەبەدى ئەم تەقسیم کردنەى دەسەڵات بەناوى مافى میللەتى کوردەوە.

خەڵکى کوردستان لەسایەى ئەم سیناریۆى باڵادەستى ئیسلامیەکان و سەپاندنى فیدرالیزمى ناسیونالیزمى کورددا ئایندەیەکى ناڕۆشن وهەڵواسراوى هەیە و ڕوبەڕوى مەترسى جۆراوجۆرکراوەتەوە.گەڕانەوەى ستەمى قەومى و کەوتنە ژێر باڵى کۆنەپەرستى ئیسلامى یاخود بونە قوربانى شەڕى دەسەلاتى ئەحزابى ناسیونالیزمى کورد ئەمانە ئایندەیەکن کە لەسایەى سیناریۆى ڕەشى ئەم هێزانەدا سازدەکرێت.دەرچوون لە بازنەى ئەم سیناریۆیانە مەسەلەیەکە کە سەرنجى خەڵکى کوردستانى بۆ لاى خۆى ڕاکێشاوە.لەم نێوەشدا مەسەلەى کەرکوک وەک کێشەیەکى ئاڵۆز و هەڵواسراو خۆى دەنوێنآ کە پێویستى بە ڕێگاچارەیەکى فەورىیە تاکو نەخراوەتە بەردەم بەبن بەستێک کە سیناریۆى شەڕى قەومى دەتوانآ لەهەر لەحزیەکدا پێکى بهێنی. ئَێمە پێشتر لە وەزعیەتى دیفاکتۆى 12 ساڵى ڕابردوودا جیابونەوەمان بە هەنگاوێک بەرەو پێش ناوبرد و کارمان بۆ دەکرد تاکو خەڵکى کوردستان نەگەڕیندرێتەوە ژێر سایەى ستەمى قەومى و کۆتایى بەسەرگەردانى سیاسى بێت ، ئێستاش بە هەمان شێوە نامانەوێت لە وەزعیەتى دیفاکتۆوە بەرەو دواوە کوردستان بگەڕێتەوە ژێر رەحمەتى حوکمى زاتى و فیدرالیزمى قەومى و ئێمە بەشوێن ڕێگاچارەیەکى ئینسانى ومەدەنى وعادلانەدا دەگەڕێین کە کۆتایى یەکجارى بەم نادیارى و خەتەرانە بهێنێت کە لەسەر چارەنوسى خەڵکى کوردستان ماوە.